۱۷ فروردین ۱۲۹۹، آغاز قیام شیخ محمد خیابانی و «دولت آزادیستان»

 

شیخ محمد خیابانی در سال ۱۲۵۹ در «خامنه» متولد شد. او از نامدارترین مجاهدان عصر مشروطه و از مجاهدان جنبش تبریز به رهبری ستارخان بود. از سوی مردم تبریز به نمایندگی دور دوم مجلس شورای ملی انتخاب شد. در مخالفت با اولتیماتوم روسیه و قرارداد ۱۹۱۹ مواضع سرسخت و میهن‌پرستانه گرفت. با شروع استبداد صغیر، بسیاری بر این  باور بودند  که بر آزادی مهر پایان خورده است که ناگهان تبریز بپا خاست.

روز ۱۷فروردین ۱۲۹۹ نیروهای قزاق و اداره ‌‌‌‌‌‌‌نظمیه تبریز، پایگاه وی را محاصره کردند. اما مردم به‌‌حمایت برخاسته و نیروهای دولتی را عقب راندند و قیام آغاز گشت.

قیام ۶ ماهه خیابانی، ادامه انقلاب مشروطه و جنبش دفاع از آزادی و استقلال مردم ایران بود و تا شهریور ادامه یافت.

در فاصله‌ی انقلاب مشروطه تا برآمدن رضاخان، ایران شاهد جنبشها و مبارزات بسیاری برای کسب آزادی، استقلال، عدالت و ترقی بود. این جنبشها در ادامه‌ی جنبش مشروطه بود. احمد کسروی در تاریخ هیجده ساله‌ی آذربایجان می‌نویسد: «خبابانی همچون بسیار دیگران آرزومند نیکی ایران می‌بود و یگانه را آنرا بدست آوردن سررشته‌داری( حکومت) می‌شناخت که ادارات را به هم زند و از نو سازد و قانونها را دیگر گرداند. چنانکه در همان هنگام میرزا کوچک‌خان در جنگل به همین آرزو می‌کوشید. آنان نیکی ایران را جز از این راه نمی‌دانستند» از این رو بود که خیابانی به قیام دست زد و با تأسیس حزب دموکرات توانست آزادیخواهان را گرد هم آورد. در ۱۷ فروردین ۱۲۹۹ شمسی دمکرات‌های تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی ادارات شهر و مراکز حکومتی را متصرف شدند و مأموران حکومت مرکزی را اخراج نمودند. روز بعد عده ای از مجاهدین قدیمی به خیابانی پیوستند و دانش آموزان مدارس به بازارها ریخته دکان ها و مغازه ها را به تعطیلی کشاندند و چون سربازان و پاسبانان بلدیه چند ماه حقوق نگرفته بودند، آنان را برای دریافت حقوق خود به مرکز قیام (اداره روزنامه تجدد) دعوت نمودند و بدین ترتیب پاسبانان را با خود همراه کردند. خیابانی و یارانش بعد از تصرف کامل شهر، در روز ۱۹ فروردین ۱۲۹۹ شمسی بیان نامه ای از طرف «هیأت مدیره اجتماعات» به دو زبان فارسی و فرانسه صادر کردند. در این بیان نامه آمده بود: «آزادیخواهان شهر تبریز به واسطه تمایلات ارتجاعی که در یک سلسله از اقدامات ضد مشروطیت حکومت محلی تجلی می نمود و در مرکز ایالت آذربایجان با یک طرز اندیشه قطعیت گرفته بود، به هیجان آمده با قصد اعتراض و پروتست شدید و متین قیام نموده اند. آزادی خواهان تبریز اعلام می دارند که تمامت پروگرام [=برنامه و هدف] آنان عبارت است از تحصیل یک اطمینان تام و کامل از این حیث که مأمورین حکومت، رژیم آزادانه مملکت را محترم و قوانین اساسیه را که چگونگی آن را معین می نماید به طور صادقانه مرعی و مجرا دارند. آزادی خواهان کیفیت فوق العاده باریک وضعیت حاضره را تقدیر [=ارزیابی] کرده مصمم هستند که نظم و آسایش را به هر وسیله باشد برقرار دارند. در دو کلمه پروگرام آزادی خواهان عبارت از این است: برقرار داشتن آسایش عمومی، از قوه به فعل آوردن رژیم مشروطیت.

شیخ محمد خیابانی در ۲۳شهریور ۱۲۹۹، به‌‌دست یکی از سران قزاق به‌‌ شهادت رسید.

 

اشتراک: